تأملی بر دیدگاه یورگن هابرماس در باب نسبت اخلاق و حقوق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه حقوق خصوصی دانشکده حقوق دانشگاه قم, قم, ایران

10.22091/jes.2024.10517.1003

چکیده

چکیده

پرسش از نسبت و رابطه اخلاق و حقوق، تاریخی نسبتاً طولانی دارد و به مناسبات ارزش‌ها و ایده‌آل‌های انسان و یکی از نیازهای عینی بشر، یعنی نظم، امنیت و صلح باز می‌گردد. دغدغه زندگی اخلاقی، همزاد آدمی بوده و شئون حقوقی که قوام آن به برخورداری از حمایت الزامی و اجباری است، همواره در بخشی از زندگی اجتماعی انسان وجود داشته است، اما به نظر می‌رسد «حقوق» در مفهوم امروزین آن، عمدتاً معلول پیدایش نخستین دولت‌شهرها و سپس دولت فراگیر ملّی بوده که نخستین کار‌ویژهٔ آن استقرار نظم و صلح داخلی بوده است. تحقّق این امر بیش از هر چیز به واقعیت‌های جامعه و شهروندان، یعنی باورها، گفتار و کردار آنان وابسته است. هنجارهای اخلاقی اگر چه بی‌ارتباط با امکانات و شخصیت فاعل نیستند، لکن به این اندازه وامدار و تابع واقعیت‌های فردی و اجتماعی نیز نیست. از این‌رو، چگونگی سازش بین دوگانهٔ اخلاق و حقوق قرن‌هاست که معضل جدّی اندیشمندان اجتماعی شده است. یورگن هابرماس - فیلسوف و اندیشه‌‌پرداز اجتماعی معاصر - در نظریه اجتماعی کلان خود، در مقام تبیین چگونگی آشتی اخلاق و حقوق نیز برآمده است. هدف این نوشتار، بررسی و تأمل مختصر و به شیوه تحلیلی ۔ انتقادی در آراء او در این باب است. ارزش نخستین در اندیشه هابرماس، نظم و منافع عمومی است و بر این باور است که این هدف با اجماع ناشی از گفتمان مبتنی بر ارادۀ آزاد انسان‌های برابر محقق می‌شود. انسان آزاد و برابر در اندیشهٔ او، از انسان اخلاقی نمایندگی می‌کند و گویا هابرماس - در فرض تزاحم بین این حقوق و اخلاق - حقوق (نظم و منافع عمومی برآمده از گونه‌ای توافق در عدد و شرایط) را بر هنجارهای اخلاقی ترجیح می‌دهد.

 

 


 

 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Exploring Jürgen Habermas' Perspective on the Relationship between Morality and Law

نویسنده [English]

  • Ahmad Deylami
Department of Private Law, Faculty of Law, University of Qom, Qom, Iran
چکیده [English]

Abstract
The historical debate on the relationship between morality and law has focused on the connection between human values and ideals and the imperative need for security and peace in society. The significance of moral considerations and their impact on human existence has remained constant throughout history. Legal matters, encompassing obligatory protection, have always been integral to social life. However, the modern concept of rights emerged with the establishment of city and national governments, which were primarily tasked with maintaining internal order and promoting peace. The achievement of this objective is contingent upon societal beliefs, expressions, and actions. While moral norms are influenced by individual capabilities and personality, they are not solely determined by individual or social realities. Consequently, the challenge of reconciling ethics and law has persistently perplexed social thinkers over the centuries. This article aims to provide a concise, descriptive, analytical, and critical review of Jürgen Habermas' perspective on the harmonization of ethics and law within the framework of his macro social theory. The research findings reveal that Habermas assigns paramount importance to order and the public interest, which take precedence over individual rights. He proposes achieving this objective through consensus-building discourse predicated on the free will of equal human beings. In Habermas' view, a free and equal individual embodies moral integrity. Nevertheless, when confronted with a conflict between ethics and law, Habermas tends to prioritize the order and public interests that arise from an agreement on rights, rather than moral norms.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Moral Values
  • Legal Duress
  • Jürgen Habermas
  • Conflict of Morality and Law
  • Discourse Logic
  • Communicative Action
فهرست منابع
جعفری‌تبار، حسن. (1۴00). منطق حیرانی: در باب استدلال حقوقی. تهران: فرهنگ نشر نو: آسیم.
جندقی، بهروز؛ حکمت‌نیا، محمود؛ قُربان‌نیا، ناصر؛ پیوندی، غلامرضا. (1396). فلسفۀ حقوق. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه.
خاتمی، محمود. (139۵). مدخل فلسفه ارزش. تهران: نشر علم.
ریتر، یوآخیم؛ کارلفرید، گروندِر؛ گتفرید گابریل. (139۴). فرهنگ نامه تاریخی مفاهیم فلسفه. (ترجمه: محمد رضا حسینی بهشتی و بهمن پازوکی، جلد سوم). فلسفۀ اخلاق. تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران و مؤسسه فرهنگی۔پژوهشی نوارغنون.    
محمدی منفرد، بهروز. (1399). هنجارسازی در اخلاق گفتمانی هابرماس. دو فصلنامه هستی و شناخت. 7(2)، ۴۵-۶۵. 10.22096/ek.2022.533523.1380
نجاتی حسینی، سید محمود. (1389). هابرماس: فلسفه سیاسی نظم گفت‌و‌گویی، رهیافت‌های سیاسی و بین المللی. 2(2)، 9.
نجاتی حسینی، سیدمحمود. (1388). یورگن هابرماس: از حقوق، اخلاق و سیاست لیبرالی به سمت قانون و دموکراسی گفتگویی. نشریه جامعه شناسی تاریخی. 1(1)، 93۔12۴.
References
Chernilo, P. D. Jürgen Habermas: Modern Social Theory as Post metaphysical Natural Law. https://www.academia.edu/2638851/Jurgen_Habermas_social_theory_as_postmetaphysical_natural_law
Dews, P. (1999). Habermas: A Critical Reader. Malden, Massachusetts: Blackwell Publication.
Flynn, J. (2003). Habermas on Human Rights: Law, Morality, and Intercultural Dialogue. Social Theory and Practice, 29(3), 431–457.
Habermas, J. (1988). Law and Morality (K. Baynes, Trans). In S.M. Mc Murrin (Ed). The Tanner Lectures on human values. Salt Lake City: university of Utah Press.
Habermas, J. (1990). Moral Consciousness and Communicative Action. MIT Press.
Habermas, J. (1993). Justification and Application: Remarks on Discourse Ethics. MIT Press.
Habermas, J. (1994). Human Rights and Popular Sovereignty: The Liberal and Republican Versions*. Ratio Juris, 7(1), 1–13. https://doi.org/10.1111/j.1467-9337.1994.tb00162.x
Habermas, J. (1998). Between Facts and Norm: contributions to a Discourse Theory of Law and Democracy. Boston. MIT Press.
Habermas, J. (1998). On the Pragmatics of Communication. MIT Press.
Habermas, J. (1999). Introduction to the Seminar on Jürgen Habermas’s Discourse Theory. Ratio Juris 12(4): 329–335.
Habermas, J. (2000). The Inclusion of the Other: Studies in Political Theory (C. P. Cronin & P. D. Greiff, Eds.; Reprint edition). The MIT Press.
Habermas, J. (2001). The Postnational Constellation: Political Essays (1st MIT Press edition). MIT Press.
Habermas, J. (2008). Between Naturalism and Religion: Philosophical Essays. Polity.
Habermas, J. (2010). The Concept of Human Dignity and the Realistic Utopia of Human Rights. Metaphilosophy, 41(4), 464–480. https://doi.org/10.1111/j.1467-9973.2010.01648.x
Habermas, J. (2014). The Future of Human Nature. Polity Press.
McCarthy, T. (1994). Kantian Constructivism and Reconstructivism: Rawls and Habermas in Dialogue. Ethics, 105(1), 44–63. https://doi.org/10.1086/293678
Moka-Mubelo, W. (2020). Reconciling Law and Morality in Human Rights Discourse: Beyond the Habermasian Account of Human Rights, Switzerland. Cham: Springer International Publication.
Owen, D. S. (2002). Between Reason and History: Habermas and the Idea of Progress. State University of New York Press.
Rasmussen, D. M. (1995). Reading Habermas, Cambridge, Massachusetts: Basil Blackwell. Ratio Juris 7(1): 1–13.
Wacks, R., & Wacks, R. (2014). Philosophy of Law: A Very Short Introduction (Second Edition, Second Edition). Oxford University Press.
White, S. K. (Ed.). (1995). the Cambridge Companion to Habermas. Cambridge University Press.