امکان تقریری غایت‌گرا از اخلاق اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

10.22091/jes.2024.10484.1002

چکیده

چکیده
یکی از مباحث مهم در فلسفۀ اخلاق، اخلاق هنجاری نظری است که به بحث ملاک و معیار ارزش اخلاقی می‌پردازد. با آشنایی متفکران مسلمان با نظریه‌های اخلاقی در فلسفۀ اخلاق غرب از جمله غایت‌گرایی، برخی از آنان سعی کردند تقریری غایتگرا از نظریه اخلاق اسلامی ارائه کنند. آیة اللّه مصباح یزدی نخستین کسی است که تقریری غایت‌گرایانه از اخلاق اسلامی ارائه داده است که البته عنوان خاصی برای نظریه خود که سودگرایانه است یا خودگرایانه انتخاب نکرده است. برخی تقریری سودگرایانه از نظریه اخلاق اسلامی به دست داده‌ و آن را «برین سودگرایی» نام نهاده‌اند، برخی نیز با پذیرش سودگرایی بنتام، معیارهای هفت‌گانهٔ او را بر قرآن کریم عرضه کرده و به جرح و تعدیل معیارهای او پرداخته‌اند و در مقابل، برخی تقریری خودگرایانه ارائه دادند و برخی نیز منظر قرآن را در این زمینه واکاوی کرده و آیات قرآن را سازگار با غایت‌گرایی و خودگرایی یافتند. به نظر می‌رسد، پیش از ارائهٔ تقریری غایت‌گرایانه از اخلاق اسلامی، این پرسش مهم مطرح است که آیا اساساً می‌توان اخلاق اسلامی را غایت‌گرایانه تقریر کرد و آیا غایت‌گرایی اخلاقی با برخی مبانی و آموزه‌های اسلامی سازگار است؟ در این مقاله، امکان ارائهٔ تقریری غایت‌گرایانه از اخلاق اسلامی در تفکر اسلامی و آموزه‌های دینی بررسی شده است.
 


 


 

 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Possibility of a Teleological Interpretation of Islamic Ethics

نویسنده [English]

  • alireza alebouyeh
Islamic Sciences and Culture Academy
چکیده [English]

Abstract
Normative ethics is a significant branch of moral philosophy that delves into the discussion of criteria and standards for ethical value. Following the acquaintance of Muslim thinkers with Western ethics, some of them endeavored to present a teleological/consequential interpretation of Islamic ethics. Ayatollah Misbah Yazdi was the first to offer a teleological interpretation of Islamic ethics, although he did not choose a specific title or name for his theory and did not explicitly define it as either consequentialist or egoist. One contemporary ethicist has developed an egoistic / self-centered interpretation of Islamic ethics, naming it “Super utilitarianism,” while another contemporary ethicist, while embracing a consequential interpretation, has critiqued and modified J. Bentham's seven criteria based on the teachings and principles of the Quran. In fact, many Muslim ethicists, after examining the verses of the Quran, have deemed the Islamic ethical theory compatible with teleologism / consequentialism and have even presented egoistic interpretations of Islamic ethics. There is no doubt the before offering a teleological or egoistic interpretations of Islamic ethics, it is crucial to address the important question of whether teleologism / consequentialism is compatible with the foundations and teachings of Islam. This article examines the possibility of presenting a teleological interpretation of Islamic ethics.
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords Islamic ethics
  • Teleological ethics
  • Super utilitarianism
  • Consequentialism
  • and Ethical egoism
فهرست منابع
* قرآن کریم.
ارسطاطالیس. (1368). اخلاق نیکوماخس. (ترجمه: سیدابوالقاسم پورحسینی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
آل ‌بویه، علیرضا. (1400 الف). بررسی انتقادی برین سودگرایی. پژوهشنامه اخلاق. ش 54: 177–98.
آل ‌بویه، علیرضا. (1400 ب). بررسی انتقادی غایت‌گرایی اخلاقی به‌ مثابه نظریه هنجاری قرآن. قرآن‌شناخت. ش 26: 95–112.
پالمر، مایکل. (1389). مسائل اخلاقی. (ترجمه: علیرضا آل‌بویه). تهران: انتشارات سمت و نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
حسینی‌ رامندی، سید علی‌اکبر. (1398). نظریه اخلاق هنجاری اسلام بر اساس قرآن کریم. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
حسینی‌ رامندی، سید علی‌اکبر. (۱۳۹۹ الف). قرآن و غایت‌گرایی اخلاقی. قرآن‌شناخت. 13 (24): 39–58.
حسینی‌ رامندی، سید علی‌اکبر. (۱۳۹۹ ب). نظریه خودگروی اخلاقی از دیدگاه قرآن. پژوهشهای قرآنی. 25 (94): 67–86.
سبحانی‌نیا، محمدتقی. (1389). بررسی معیارهای هفت‌گانه جرمی بنتام با تکیه بر آموزه‌های اسلامی. معرفت اخلاقی. ش 2: 29۔44.
شیروانی، علی. (1378). ساختار کلی اخلاق اسلامی. قبسات 4 (13): 38–44.
گنسلر، هری جی. (1385). درآمدی جدید به فلسفۀ اخلاق. (ترجمه: حمیده بحرینی). تهران: نشر آسمان خیال.
مصباح ‌یزدی، محمد تقی. (13۷4). دروس فلسفۀ اخلاق. (ویرایش پنجم). تهران: انتشارات اطلاعات.
مصباح ‌یزدی، محمد تقی. (1384). آموزش عقاید. (چاپ هفدهم). تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل سازمان تبلیغات اسلامى.
مصباح ‌یزدی، محمد تقی. (1384). نقد و بررسی مکاتب اخلاقی. (نگارش: احمدحسین شریفی). قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
مصباح، مجتبی. (1382). بنیاد اخلاق روشی نو در آموزش «فلسفۀ اخلاق». قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
نصیری، منصور. (1389). نظریه «برین سودگرایی» در اخلاق و تطبیق آن با نظریه سودگرایی رایج. پژوهش‌نامه اخلاق 3 (9): 9–36.
References
Alebouyeh, A. (2021). Compatibility or Incompatibility of Bentham’s Utilitarianism with the Quran’s Doctrine. Theosophia Islamica, 1(2), 48–74. https://doi.org/10.22081/jti.2021.72371