معنای حکمت و اقسام آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه قم گروه اخلاق

10.22091/jes.2024.10746.1008

چکیده

چکیده
در این مقاله با اشاره به معانی مختلف حکمت مانند جمع میان علم و عمل، به معنای اصطلاحی آن که «دانش فلسفی‌» است پرداخته‌ایم. «حکمت عملی» به عنوان جزئی از این دانش فلسفی، ماهیت اکتشافی دارد و دلالتی بر التزام اخلاقی ندارد. ممکن است کسی حکیم عملی به این معنا باشد، ولی حیات اخلاقی نداشته باشد. معنای حکمت عملی در نظر فیلسوفان مختلف توضیح داده شده است و سپس با توجه به بیان برخی از فیلسوفان مسلمان که حکمت نظری را مربوط به «هست‌ها» و حکمت عملی را مربوط به «باید‌ها» می‌دانند، به امکان تفسیر آن در پرتو مسئلهٔ «باید و هست» هیوم پرداخته شده است. این امکان رد شده و بر ماهیت ‌شناختیِ اخلاق تأکید شده است. در پایان نسبت «عقل عملی» به‌ مثابه یک قوّهٔ ادراکی و «حکمت عملی» به‌ مثابه یک دانش فلسفی بررسی شده است تا این اشتباه که این حکمت عملی لزوماً نتیجه «عقل عملی» است رفع شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Meaning of Hikmah (Wisdom) and its divisions

چکیده [English]

Abstract
In this paper, referring to the different meanings of wisdom, such as the combination of theory and practice, we have discussed the idiomatic meaning of wisdom as “philosophical knowledge”. “Practical wisdom” as a part of this philosophical knowledge is exploratory and does not imply moral commitment. Someone can be practical wise in this sense, but he does not have an ethical life. The meaning of “practical wisdom” has been explained in the works of different philosophers. Because some Muslim philosophers thought that “theoretical wisdom” concerned with the prepositions with the conjunction “is” and "practical wisdom" concerned with the conjunction “should”, the possibility of its interpretation in the light of Hume’s “ought” and “is" problem has been discussed. This possibility has been rejected and the cognitive nature of ethics has been emphasized. In the end, the relationship between “practical reason” as a faculty of soul and “practical wisdom” as a branch of philosophical knowledge has been examined to remove the mistake that the latter is necessarily the result of “practical reason”..

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords Ethics
  • Islamic ethics
  • Hikmah
  • Practical Wisdom
  • philosophical knowledge
فهرست منابع
 
* قرآن کریم.
** نهج البلاغه.
 
ابن سینا، حسین ابن عبداللّه. (۱۳۸۳). دانشنامه علائی. الهیات (تصحیح: محمد معین). همدان: دانشگاه بوعلی سینا و انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ابن سینا، حسین ابن عبداللّه. (۱۳۸۷). رساله اقسام الحکمه.جاویدان خرد. ۵ (۱). ص ۱۰۶۔۱۳۷.
ابن سینا، حسین ابن عبداللّه. (۱۳۹۷). القانون فی الطب. تصحیح نجفقلی حبیبی. انتشارات بنیاد ابن سینا.
ابن سینا، حسین ابن عبداللّه. (۱۴۰۴). البرهان. در الشفاء (المنطق). (تصحیح: ابراهیم مدکور). بیروت: مکتبة المرعشی.
ابن سینا، حسین ابن عبداللّه. (۱۴۰۴). الشفا. الطبیعیات. (ج ۲، تصحیح: سعید زائد). قم:منشورات مکتبة آیة اللّه العظمیٰ المرعشی النجفی.
ابن سینا، حسین ابن عبداللّه. (۱۴۰۵). منطق المشرقیین. (الطبعه الثانیه). قم:منشورات مکتبة آیة اللّه العظمی المرعشی النجفی.
ابن سینا، حسین ابن عبداللّه. (بی‌تا). تسع رسائل فی الحکمه و الطبیعیات. (الطبعة الثانیه). قاهره: درا العریب.
آپوکریفای عهد عتیق. (۱۳۸۳). (ترجمه: عباس رسول‌زاده و جواد باغبانی). قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
بهمنیار بن مرزبان.  (۱۳۷۵). التحصیل. تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران.
رازی، فخر الدین. (۱۴۲۰). مفاتیح الغیب. (الطبعة الثالثه، ج ۷). بیروت: دار احیاء االتراث العربی
سهروردی، شهاب‌ الدین یحییٰ (شیخ اشراق). (۱۳۷۲). مصنفات شیخ اشراق. (ج ۳، تصحیح: هانر ی کربن و سید حسین نصر). تهران: مؤسسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شیرازی، قطب‌الدین، محمود بن‌ مسعود. (۱۳۶۹). دّرة التاج؛ بخش نخستین.(چاپ سوم). تهران: انتشارات حکمت.
شیرازی، محمد ابن ابراهیم (ملاصدرا ) (۱۳۵۴). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعة.  تهران: انجمن حکمت و فلسفه  ایران.
شیرازی، محمد ابن ابراهیم (ملاصدرا ) (۱۳۶۰). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة. (تصحیح: سید جلال الدین آشتیانی). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
شیرازی، محمد ابن ابراهیم (ملاصدرا ) (۱۹۸۱م). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعة. (الطبعة الثالثه). بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
طباطبایی، سید محمد حسین. (علامه طباطبایی). (1427) المیزان. (چاپ پنجم). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طوسی، خواجه نصیر الدین. (۱۳۹۹). اخلاق ناصری. (تصحیح: مجتبی مینوی و علیرضا حیدری). تهران: انتشارات خوارزمی.
عهد عتیق. امثال سلیمان.
غزالی، ابو حامد محمد. (۱۹۶۱). مقاصد الفلاسفه. (تحقیق: سلیمان دنیا). قاهره: دار المعارف.
فارابی، ابونصر محمد بن محمد. (۱۹۹۱). کتاب المله و نصوص اخری. (الطبعة الثانیه،‌ تحقیق: محسن مهدی). بیروت: دارالمشرق.
فارابی، ابونصر محمد بن محمد. (۱۹۹۸). کتاب السیاسه المدنیه. (تحقیق: فوزی متری نجار). بیروت: المطبعة الکاثولیة.
فیض کاشانی. محمد بن مرتضی. (۱۳۷۶). الأصفى فى تفسیرالقرآن. (ج ۱). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
مطهری، مرتضی. (۱۳۸۵). یاداشت‌های استاد مطهری. تهران: انتشارات  صدرا.
مطهری، مرتضی. (۱۳۸۸). کلیات علوم اسلامی علوم اسلامی. تهران: انتشارات صدرا.
References
Aristotle. (2019). Nicomachean Ethics (T. Irwin, Trans.; Third Edition, third edition). Hackett Publishing Company, Inc.
Hume, D. (2007). David Hume: A Treatise of Human Nature: Volume 1: Texts (D. F. Norton & M. J. Norton, Eds.; 1st edition). Clarendon Press.
Reeve, C. D. C. (2013). Aristotle on Practical Wisdom: Nicomachean EthicsVI. Cambridge University Press.