چیستی عجب و کبر از منظر غزالی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار فلسفه دانشگاه زنجان ، زنجان، ایران

2 کارشناس ارشد فلسفه اخلاق دانشگاه زنجان

10.22091/jes.2024.10555.1004

چکیده

چیستی عُجب و تکبّر از منظر غزالی
حسین اترک*    |       مهرانگیز داداشی**
تاریخ دریافت:  ۰۹/۱۱/۱۴۰۲         |          تاریخ پذیرش:  ۲۷/۱۲/1۴۰۲
چکیده
موضوع این تحقیق، بررسی ماهیت‌‌ عُجب و تکبّر از منظر امام محمد غزالی است. غزالی،‌‌ عُجب را بزرگ شمردن نعمت، میل و خرسندی به آن با فراموشی خداوند مُنعم تعریف می‌کند. همچنین در تعریف دیگری،‌‌ عُجب را بزرگ شمردن هر گونه خیر رسانی به فرد دیگر دانسته است. او با طرح مفهوم «ادلال» به تفکیک آن از‌‌ عُجب تأکید می‌کند. «ادلال» که معادل فارسی آن نازیدن به عمل خود است، بزرگ شمردن اعمال نیک خود به ‌ویژه عبادات و انتظار پاداش از خداوند است. «کِبر» برتر دانستن خود نسبت به دیگری به‌خاطر صفت کمالی است که شخص دارد. «کِبر» صفت خُلقی و نفسانی است. «تکبر» تبلور عملی‌‌ کِبر و انجام رفتاری است که نشان‌گر خودبزرگ بینی و برتری‌طلبی فرد نسبت به دیگران است. بر خلاف مفهوم‌‌ عُجب که در آن خود بزرگ‌بینی در مقایسه با دیگری نیست.‌‌ عُجب و‌‌ کِبر اقسام مختلفی دارند.‌‌ عُجب گاهی به افعال ارادی؛ چون عبادت، جنگیدن، صدقه و …، است و گاهی به افعال غیر ارادی مانند: زیبایی، قدرت بدنی، نَسَب و …. تکبّر گاه در برابر خداوند است و گاه در مقابل پیامبران و دیگر انسان‌ها. این رذایل اخلاقی آفات بسیاری به دنبال دارند، از جمله: فراموشی معصیت، خودستا شدن، سستی در کسب حَسنات. درمان این رذایل به دو صورت علمی (علم به فاعلیت خدا و خود‌شناسی) و عملی (داشتن تقوا، توجه به سرای آخرت، تسلیم در مقابل اوامر الهی و توجه به باطن و حقیقت زندگی انسان) میسر است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Quiddity of ꜥUjb and Takabbur (Arrogance) from Ghazali’s Point of View

نویسندگان [English]

  • Hossein Atrak 1
  • Mehrangiz Dadashi 2
1 Associate professor, Department of Philosophy. University of Zanjan, Zanjan, Iran
2 MA in Ethics, University of Zanjan
چکیده [English]

Abstract
The subject of this research is to examine the nature of ꜥUjb and Takabbur (Arrogance) from Ghazali's point of view. Ghazali defines ꜥUjb as valuing a blessing and being pleased with it by forgetting God's blessings or valuing any kind of benevolence to others. By proposing the concept of "Idalal", he emphasizes its separation from ꜥUjb. Idalal, which is the equivalent of being proud of one's actions, is praising one's good deeds, especially worship, and expecting a reward from God. "Kibr" is considering oneself superior to others because of the quality of perfection that he has. "Kibr" is a moral and emotional attribute. "Takabbur" is the practical crystallization of arrogance and behavior that shows self-conceit and superiority of a person over others. Contrary to the concept of ꜥUjb, in which self-conceit is not compared to another. There are different types of ꜥUjb and Takabbur. ꜥUjb is sometimes for voluntary actions such as worship, fighting, charity, etc., and sometimes for involuntary affairs, such as beauty, physical strength, lineage, etc. Takabbur is sometimes in front of God and sometimes in front of prophets and other people. These moral vices are followed by many disasters including: forgetfulness of sin, pride, laxity in acquiring good deeds.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Ethics
  • ꜥUjb
  • Takabbur
  • Ghazali

مراجع

فهرست منابع
* قرآن کریم. (ترجمه: محمد مهدی فولادوند).
ابن‌ حزم اندلسی، علی بن احمد. (بی‌تا). الاخلاق و السیر فی مداواة النفوس. (تحقیق: طارق بن عبدالواحد بن علی). ناشر: دار ابن الجوزی.
ابن مسکویه. (1384). تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق. قم: انتشارات زاهدی.
ابن منظور. (بی‌تا). لسان العرب. بیروت: داراحیاء التراث العربی؛ مؤسسة التاریخ العمری.
ارسطو. (138۹). اخلاق نیکوماخوس. (چاپ سوم،‌ ترجمه: محمدحسن لطفی)، تهران: طرح نو.
جاهد، محسن؛ کاوندی، سحر. (1394). چیستی تواضع، بررسی تطبیقی دیدگاه‌های اخلاقیون مسلمان و فیلسوفان اخلاق غربی. پژوهش‌های اخلاقی، ۳ (۵)، ص 95۔113.
دوانی، محمد ابن اسعد. (13۹۱). اخلاق جلالی. (تصحیح: عبداللّه مسعودی آرانی). تهران: انتشارات اطلاعات.
دهخدا، علی اکبر. (13۳۸). لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.
راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد. (13۶۲). المفردات فی غریب القرآن. تهران: کتابفروشی مرتضوی.
راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد. (۲۰۰۷). الذریعة الی مکارم الشریعة. (تحقیق: ابوالیزید ابو زید العجمی). قاهره: دارالسلام.
زبیدی، محمد مرتضی. (بی‌تا). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: المکتبة الحیاه.
زکریای رازی، ابوبکر محمد ابن زکریای رازی. (۱۹۷۸). الطب الروحانی. (تحقیق: عبدالطیف العبد)، قاهره: مکتبة النهضة المصریة.
شبّر، عبداللّه. (1963). الأخلاق. (تدقیق: جواد شبّر). نجف الاشرف: مطبعة النعمان.
شهیدی، سید مهدی. (1384). معناشناسی واژه‌‌ کِبر در قرآن کریم. پیام جاویدان، 7 (16): 155۔170.
طوسی، خواجه نصیرالدین. (138۹). اخلاق ناصری. (چاپ سوم، تصحیح: عزیزاللّه علیزاده). تهران: انتشارات فردوس.
غزالی، ابو حامد محمد بن محمد (امام محمّد غزالی). (۱۳۶۸). احیاء علوم الدین. (ترجمه: مؤید الدین خوارزمی، مصحّح حسین خدیو جم) تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
غزالی، ابو حامد محمد بن محمد (امام محمّد غزالی). (۱۳۷۱). کیمیای سعادت. (تصحیح: حسین خدیو‌جم). تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
غزالی، ابو حامد محمد بن محمد (امام محمّد غزالی). (۲۰۰۸). میزان العمل. (تحقیق: محمود بیجو)، دمشق: دارالتقوی.
غزالی، ابو حامد محمد بن محمد (امام محمّد غزالی). (۲۰۱۰). احیاء علوم الدین. (تحقیق: احمد عنایة و احمد زهوة). بیروت: دار الکتب العربی.
غزالی، ابو حامد محمد بن محمد (امام محمّد غزالی). (بی‌تا). الأربعین فی اصول الدین. بیروت: دارلکتب العلمیة.
فرامرز قراملکی، احد؛ سلمان ماهینی، سکینه. (بهار1390). مطالعه تطبیقی دو نظام اخلاقی رازی و غزالی. پژوهش‌نامه اخلاق، ۴(۱۱). ص 39-54.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب. (بی‌تا). القاموس المحیط، بیروت: دار العلم.
فیض‌زاده، صادق؛ آقاوردی‌زاده، لیلا. (1401). بررسی‌‌ عُجب و پیامدهای آن از منظر قرآن و احادیث». ششمین کنفرانس بین ‌المللی فقه، حقوق و پژوهش‌های دینی  . SID. https://sid.ir/paper/1035381/fa
قزوینی، محمدحسن. (۱۳۸۰). کشف الغطاء عن وجوه مراسم الاهتداء. ناشر: حوزة علمیة قزوین، چاپخانه: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
کراجکی، محمد بن علی. (بی‌تا).  نزهة النواظر فی ترجمه معدن الجواهر. تهران: اسلامیه.
مجلسی، محمد باقر (علامه مجلسی). (۱۳۶۳). بحار الانوار. تهران: انتشارات اسلامیه.
معین، محمد. (۱۳۶۰). فرهنگ فارسی. تهران: مؤسسه انتشارات امیر کبیر.
نراقی، ملا احمد. (۱۳۷۰). معراج السعادة. تهران: انتشارات رشیدی.
نراقی، ملا مهدی. (۱۳۷۹). جامع السعادات. (چاپ دوم). قم: انتشارات اسماعیلیان.
وَرّام بن ابی‌فِراس بن حمدان مالکی. (بی‌تا). تنبیه الخواطر و نزهة النواظر (مجموعه ورّام). قم: مکتبة الفقیه.
فصلنامه مطالعات اخلاقی
دوره 1، شماره 1 - شماره پیاپی 1
اردیبهشت 1403
صفحه 73-96

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار