اخلاق سلسله‌مراتبی (تشکیکی) در نگاه عارفان؛ با تأکید بر دیدگاه ابن عربی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه فلسفه و کلام اسلامی ، دانشکده الهیات دانشگاه شیراز ،شیراز ،ایران

10.22091/jes.2024.10713.1006

چکیده

اخلاق سلسله‌مراتبی یا تشکیکی عبارت است از اخلاقی که بایست‌ها و نبایست‌ها و شایسته‌ها و نا شایسته‌هایی خاص برای برخی درجات و طبقات از انسان‌ها قائل است، یعنی بر حسب ظرفیت‌های مختلف افراد و درجات ایشان جایز می‌داند که خصلتی ویژه برای برخی فضیلت و برای برخی دیگر رذیلت به حساب آید؛ یا خصلت‌هایی برای افرادی شایسته‌تر و برای دیگرانی کمتر شایسته یا ناشایست محسوب شود. عارفان، به‌لحاظ مبنای اخلاقی «فضیلت‌گرا» هستند و بر این باورند که ارزشِ عمل و خصلت‌ها به صِرف خیری است که ملازم با فعل و رفتار خاص است، اما در عین حال، به حسب ظرفیت افراد و تشکیک و سلسله مراتب در اخلاقیات نیز ملتزم‌اند. در این مقاله، ابتدا به مبانی و اصول اخلاق مدرّج و مشکّکِ عرفانی - از دیدگاه ابن عربی - پرداخته شده و در ادامه، به مصادیق و مواردی که این مبانی و اصول بر آنها تطبیق شده‌اند- یکی در بُعد درجات و مراتب عرفانی، دوم دربارۀ فضایل و خصلت‌های اخلاقی یا افعال اخلاقی - اشاره شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Hierarchical Ethics from the Perspective of Mystics; Highlighting Ibn Arabi's Perspective

نویسنده [English]

  • سعید رحیمیان
شیراز خیابان قدوسی شرقی کوچه 8/1 پلاک 38
چکیده [English]

Abstract
Hierarchical Ethics, refers to an ethical framework that considers specific obligations, prohibitions, virtues, and vices for different ranks and classes of individuals. It recognizes certain qualities and traits as virtuous for some individuals based on their varying capacities and the dignity and status of each person, while considering them as vices for others. Consequently, a quality or trait may be considered ethical for an individual in a particular rank but unethical for another individual in a higher rank. Mystics, as proponents of virtue ethics, believe that the value of actions and traits stems from goodness and excellence associated with specific behavior and conduct. However, they also take into account the capacities of individuals and consider the hierarchical structure significant in ethics. This article first explores the foundations and principles of graded and Hierarchical ethics from the perspective of Ibn Arabi, and then discusses examples of mystical ranks and levels, as well as virtues and ethical traits.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hierarchical Ethics
  • mystical ethics
  • virtue ethics
  • Ibn Arabi
  • Ibn Arabi's school
فهرست منابع
ابن عربی، محی الدین محمد (۱۳۷۵). رسائل ابن عربى(ترجمه فارسى). (چاپ دوم. کوشش نجیب مایل هروی). تهران: نشر مولی.
ابن عربی، محی الدین محمد. (۱۳۷۰). فصوص الحکم. (چاپ دوم. به کوشش ابوعلاء عفیفی). تهران: انتشارات الزهراء.
ابن عربی، محی الدین محمد. (1414ق). الطریق الى اللّه الشیخ و المرید من کلام الشیخ الاکبر، (محمود محمود الغراب)‏. دمشق: دار الکاتب العربى‏.
ابن عربی، محی الدین محمد. (۱۹۴۸). مجموعة الرسائل لابن­العربی. المطبوع فی حیدرآباد عام.
ابن عربی، محی الدین محمد. (۱۹۶۹ م). رساله العبادله. (تصحیح: عبدالقادر عطا). قاهره: مکتبة القاهره.
ابن عربی، محی الدین محمد. (۱۹۸۵۔۱۹۹۴). فتوحات مکیه. (تصحیح: عثمان یحیی). طبع قاهره (۱۴ جلد)، افست بیروت.
ابن عربی، محی الدین محمد. (بی‌تا). فتوحات مکیه. بیروت: دارالصادر.
ابوالخیر میهنی، ابوسعید. (۱۳۸۶). أسرار التوحید فى مقامات أبى سعید. (ج ۱. چاپ هفتم. به کوشش محمد رضا شفیعى کدکنى).تهران: نشر آگاه.
ابوطالب مکی،‌ محمد بن علی. (۱۴۱۷ق). قوّت‌القلوب. (به کوشش باسل عیون السود). بیروت: دار الکتب العلمیة.
ادواردز، پل. (۱۳۹۲). دانشنامه فلسفۀ اخلاق. (چاپ دوم. ترجمه: انشااللّه رحمتی). تهران: انتشارات سوفیا.
افشاری، مهران. (۱۳۹۴). فتوت‌نامه‌ها و رسائل خاکساریه. تهران: نشر چشمه.
انصاری، خواجه عبداللّه. (۱۳۶۱). منازل السائرین. (چاپ دوم. ترجمه: عبد الغفور روان فرهادى)‏. تهران: نشر مولی.
آملی، سید حیدر. (۱۳۶۷). مقدمات النصوص. (چاپ دوم. تصحیح: عثمان یحیی). تهران: انتشارات فردوسی.
بلخی رومی، جلال الدین محمد (مولوی). (۱۳۶۲). فیه ما فیه. (به کوشش بدیع‌الزمان فروزانفر). تهران: انتشارات امیرکبیر.
بلخی رومی، جلال الدین محمد (مولوی). (۱۳۷۶). دیوان شمس تبریزی. (به کوشش بدیع‌الزمان فروزانفر). تهران: انتشارات امیرکبیر.
بلخی رومی، جلال الدین محمد (مولوی). (۱۳۹۰). مثنوی معنوی. (به کوشش رونالد نیکلسون). تهران: نشر هرمس.
پیک‌حرفه، شیرزاد. (۱۳۹۴). فایده‌گرایی. تهران: نشر نگاه معاصر.
خزاعی، زهرا. (۱۳۸۹). اخلاق فضیلت. تهران: انتشارات حکمت.
خطیبی بکری، محمد بن حسین (بهاء ولد). (۱۳۳۳). معارف. (تصحیح: بدیع‌الزمان فروزانفر). تهران: انتتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
رحیمیان، سعید. (۱۳۹۱)، دفتر دانایی( کتاب المعرفه). تهران: انتشارات نگاه معاصر.
رحیمیان، سعید. (۱۳۹۵). مبانی عرفان نظری (ویرایش دوم). تهران: انتشارات سمت.
رحیمیان، سعید. (۱۳۹۷). مبانی عرفان عملی. تهران: انتشارات سمت.
رحیمیان، سعید. (۱۳۹۹). دامگه راه و رهزن‌های سلوک (شرح رساله ما لا یعول علیه) (ویرایش دوم). تهران: نگاه معاصر.
سرّاج طوسی، ابو نصر. (۱۳۸۲). اللمع فی التصوف. (ترجمه: مهدی محبّتی). ‏تهران: نشر اساطیر.
سرّاج طوسی، ابو نصر. (۱۹۱۴). اللمع فی التصوف. (به کوشش رینولد نیکلسون)‏. لیدن: مطبعة بریل.
شمس تبریزی، محمد بن ملکداد. (1369). مقالات شمس. (تصحیح محمد علی موحد). تهران: خوارزمی.
طوسی، نصیر الدین محمد. (۱۳۶۱). اوصاف الاشراف. تهران: انتشارات هدی.
عبدالرزاق کاشانی. (۱۳۷۲). شرح منازل السائرین. (تصحیح: بیدارفر). قم: انتشارات بیدار.
عبدالرزاق کاشانی. (۱۳۷۷). اصطلاحات الصوفیه. (ترجمه: محمد خواجوی). تهران: نشر مولیٰ.
عبدالرزاق کاشانی. (۱۴۲۶ق). اصطلاحات الصوفیه. (به کوشش عاصم ابراهیم الکیالى)‏‏. بیروت: دار الکتب العلمیة.
عبدالرزاق کاشانی. (بی‌تا). تأویلات ( تفسیر ابن عربی). تهران: انتشارات ناصر خسرو.
قشیری، ابوالقاسم عبد الکریم بن هوازن (امام القشیری). (۱۳۷۴). رساله قشیریه. (چاپ چهارم. به کوشش بدیع‌الزمان فروزانفر). تهران: انتشارات علمى و فرهنگى‏.
قیصری، شرف الدین داوود. (۱۳۶۳). شرح فصوص الحکم. قم: انتشارات بیدار.
کبریٰ، نجم الدین.(1363). الاصول العشره. تصحیح: نجیب مایل هروی. تهران.
گنسلر، هری. جی. (۱۳۸۵). در آمدی جدید به فلسفۀ اخلاق، (ترجمه: حمیده بحرینی). تهران: نشر آسمان خیال.
مور، جی. ادوارد. (۱۳۶۶). اخلاق. (ترجمه: اسماعیل سعادت). تهران: انتشارات علمی فر هنگی.
نسفی، عزیز الدین. (۱۳۶۲). الانسان الکامل. (تصحیح: ماریژان موله). تهران: انتشارات طهوری.
هجویری. علی ابن عثمان. (۱۳۸۹). کشف المحجوب. ( چاپ پنجم. به کوشش محمود عابدی). تهران: انتشارات سروش.
هولمز، رابرت. ال. (۱۳۸۲). مبانی فلسفۀ اخلاق. (ترجمه: مسعود علیا). تهران: نشر ققنوس.