بررسی نسبت مؤلفه‌های سعادت و ثمرات عملی آن؛ با تأکید بر نوآوری‌های ابن سینا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر پسادکتری، گروه فلسفه، دانشکده الهیات، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه فلسفه، دانشکده الهیات، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران.

10.22091/jes.2024.10721.1011

چکیده

«سعادت» به‌ عنوان غایت نهایی انسان مؤلفه‌‌های بیرونی و درونی مختلفی است که هر یک از آنها نقش و اثری خاص در نیل به آن هدف نهایی دارند، اما در مقام عمل فردی و جمعی، تزاحماتی میان این مؤلفه‌‌ها پیش می‌‌آید که نوعی از اولویت‌‌بندی را ضروری می‌‌سازد و این رتبه‌‌بندی، خود֯ نیازمند نسبت‌‌سنجی دقیق میان آنهاست. هر مؤلفۀ سعادت می‌تواند صرفاً مقدمۀ آن باشد (وابسته)، یا اینکه فقط هدفی مطلقاً نهایی تلقی گردد (مستقل) و یا در عین اینکه فی‌‌نفسه غایتی مطلوب است، مقدمۀ برخی از مؤلفه‌‌های دیگر هم به شمار آید (نیمه مستقل). با استفاده از این ملاک،‌ می‌توان اقدام مناسب برای رفع تعارضات عملی را انتخاب کرد که شامل حالاتی از حفظ، تقلیل و یا حذف مؤلفه‌‌ها خواهد بود. نظریۀ ابن ‌‌سینا دارای نوآوری‌‌هایی درباره مفهوم «سعادت» است که می‌تواند در تشخیص اقسام مؤلفه‌‌ها مفید باشد. ابن سینا، مفهوم «کمال» را جایگزین مفهوم «کارکرد» در نظریۀ ارسطو کرده و سعادت نفس را از سعادت قوای آن تفکیک می‌‌کند و افزون بر این، سعادت نفس را از دو جهت ذات و ارتباط بدنی، تمییز می‌دهد. بر این اساس،‌ می‌توان نظامی سلسله‌‌مراتبی از کمالات و سعادات در نظر گرفت که به قرب الی اللّه و فنای فی‌‌اللّه منتهی می‌شود و معیاری برای اولویت‌‌بندی میان مؤلفه‌‌های مفروض متزاحم در مقام عمل و تشخیص اقدام مناسب، به دست می‌‌دهد. 


کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Practical Implications of the Components of Happiness: Ibn Sina's Innovations

نویسندگان [English]

  • mahdi doustan 1
  • Hosein hooshangi 2
1 Postdoctoral Researcher, Department of Philosophy, Faculty of Theology, Imam Sadiq University, Tehran, Iran.
2 Associate Professor, Department of Philosophy, Faculty of Theology, Imam Sadiq University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Happiness, as the ultimate goal of human life, encompasses a variety of internal and external components, each playing a distinct role in achieving this final aim. However, in individual and collective practice, conflicts often arise among these components, necessitating a form of prioritization or ranking. This ranking, in turn, requires a precise evaluation of the relationships between these components. Each component of happiness can either serve solely as a means to the ultimate goal, be considered an end in itself, or simultaneously function as both an intrinsic end and a means to other components. This framework provides a basis for determining appropriate actions to resolve practical conflicts, which may involve preserving or eliminating certain components. Ibn Sina introduces innovative perspectives on the concept of happiness that help distinguish between various types of components. Specifically, he replaces Aristotle's notion of "function" with "perfection," differentiates between the happiness of the soul and that of its faculties, and further separates the soul's happiness in its essence from its happiness in relation to the body. Based on this hierarchical system of perfections and happiness, which culminates in proximity to God and annihilation in Him, a criterion emerges for prioritizing conflicting components of happiness in practice and determining appropriate actions to address them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ibn Sina
  • practical outcomes
  • ultimate goal
  • intrinsic goal
  • components of happiness

مراجع

فهرست منابع
ابن‌ سینا، حسین بن عبداللّه. (2007). احوال النفس؛ رسالة فی النفس و بقائها و معادها (مقدمه و تحقیق: فواد الاهوانى‏). بیروت: دار بابلیون.
ابن مسکویه، احمد بن محمد. (1426ق). تهذیب الأخلاق و تطهیر الأعراق. تهران: طلیعة النور.
ابن ‌‌سینا، حسین بن عبداللّه. (1326ق). تسع رسائل فی الحکمة و الطبیعیات‏. بیروت: دار العرب.
ابن ‌‌سینا، حسین بن عبداللّه. (1363). المبدأ و المعاد. قم. مؤسسه مطالعات اسلامی.
ابن ‌‌سینا، حسین بن عبداللّه. (1375). النفس من کتاب الشفاء. بیروت: مکتب الإعلام الإسلامی.
ابن ‌‌سینا، حسین بن عبداللّه. (1400). رسالة فى السعادة و الحجج العشرة على أن النفس الانسانیة جوهر. قم: انتشارات بیدار.
ابن ‌‌سینا، حسین بن عبداللّه. (1404 الف). التعلیقات (تحقیق: عبد الرحمن بدوى‏). قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
ابن ‌‌سینا، حسین بن عبداللّه. (1404 ب). الشفاء (الإلهیات). قم: کتابخانه آیة اللّه مرعشی نجفی.
ابن ‌‌سینا، حسین بن عبداللّه. (1405). الشفاء (الطبیعیات). (ج 1). قم: کتابخانه آیة اللّه مرعشی نجفی.
ارسطو (1369). درباره نفس (ترجمه: محمدحسن لطفی تبریزی، چاپ سوم). تهران: انتشارات حکمت.
ارسطو (1385). اخلاق نیکوماخوسی. (ترجمه: محمدحسن لطفی تبریزی، چاپ دوم). تهران: طرح نو.
ارسطو (1399). متافیزیک (مابعد الطبیعة). (ترجمه: محمدحسن لطفی تبریزی). تهران: طرح نو.
بهارنژاد، زکریا (1402). جُستاری در بارۀ چیستی کمال از منظر ابن سینا و نسبت آن با خیر، فضیلت و سعادت. جُستارهایی در فلسفه و کلام، 55 (1)، 117۔138.   https://doi.org/10.22067/epk.2023.80078.1194
جوادی، محسن. (1378). نظریه سعادت در فلسفه ارسطو [رساله دکتری، دانشگاه تربیت مدرس]. 
حکمت، نصراللّه. (1389). متافیزیک ابن ‌‌سینا. تهران: انتشارات الهام.
خادمی، عین اللّه. (1388). راه‌‌های کسب سعادت از منظر ابن ‌‌سینا. اندیشه نوین دینی، 5 (19)، 9۔42.
خادمی، عین اللّه. (1389). راه‌‌های کسب سعادت از دیدگاه فارابی. پژوهش‌‌های اخلاقی، 1 (1)، 47۔70.
دوستان، مهدی؛ هوشنگی، حسین. (1402). بازخوانی انتقادی مؤلفه‌‌های سعادت در نظریه ارسطو. تأملات اخلاقی، 4 (4)، 135۔165. https://doi.org/10.30470/ER.2023.2002762.1218
دوستان، مهدی؛ هوشنگی، حسین. (1403). بازشناسی نسبت میان مؤلفه‌های سعادت در فلسفه ملاصدرا (با تأکید بر ثمرات آن در حلّ تعارضات عملی)، دو فصلنامه حکمت صدرایی. 
سعیدی مهر، محمد؛ ملاحسنی، فاطمه. (1395). سعادت از نظر ابن سینا؛ غایت جامع یا غالب. حکمت سینوی، 20 (55)، 81۔96. https://doi.org/10.30497/AP.2016.61214
سهروردی، یحیی بن حبش (شیخ شهاب الدین سهروردی). (1372). حکمة الإشراق (در مجموعه مصنفات، ج 2). موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شریفی، حسام‌‌الدین؛ برادران مظفری، منصوره (1399). شواهدی بر برهانی بودن حکمت عملی از نظر فارابی و ابن ‌‌سینا. هستی و شناخت، 7 (2)، 201۔223. https://doi.org/10.22096/ek.2022.528069.1344
شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (1354). المبدأ و المعاد. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (1360). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة (چاپ دوم). تهران: مرکز نشر دانشگاهی. 
شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (1363). مفاتیح الغیب. موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (1366). شرح اصول الکافی(جلد 1 و 2). موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (1981). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة (چاپ سوم، ج 1، 2، 6، 8، 9). دار أحیاء التراث العربی.
عباسی حسین‌‌آبادی، حسن. (1396). مفهوم کمال در علم النفس ارسطو. حکمت معاصر، 8 (3)، 55۔71. https://doi.org/10.30465/cw.2017.2827
عباسی حسین‌‌آبادی، حسن؛ کاکایی، مستانه. (1397). بررسی جایگاه انرگیا و انتلخیا در اندیشه ارسطو. تأملات فلسفی، 8 (20)، 145۔170. https://doi.org/10.30470/phm.2018.32198
فارابی، ابونصر محمد بن محمد. (1405). الفصول المنتزعة. (چاپ دوم). تهران: مکتبة الزهراء.
فارابی، ابونصر محمد بن محمد. (1995). آراء أهل المدینة الفاضلة و مضادّاتها. بیروت: مکتبة الهلال.
فرانکنا، ویلیام. کی. (1376). فلسفه اخلاق. (ترجمه: هادی صادقی). قم: مؤسسه فرهنگی طه.
مازلو، آبراهام. (1372). انگیزش و شخصیت. (ترجمه: احمد رضوانی). مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
محمدرضایی، محمد؛ الیاسی، محمد قاسم. (1387). سعادت حقیقی از دیدگاه ملاصدرا. آینه معرفت، 6 (16)، 77۔106. 
مطهری، مرتضی. (1385). مقدمه‌‌ای بر جهان‌‌بینی اسلامی: وحی و نبوت (چاپ هفدهم). تهران: انتشارات صدرا.
 
 
 
References
Achtenberg, D. (1989). The role of ergon argument in Aristotle’s Nicomachean ethics. Ancient Philosophy, 9(1), 37-47. https://doi.org/10.5840/ancientphil19899124.
Ackrill, J. L. (1980). Aristotle on eudaimonia. In A. Rorty (Ed.), Essays on Aristotle’s Ethics (pp. 15-34). University of California Press.
Aristotle. (2004). Rhetoric (Translated: W. R. Roberts). Dover Publications.
Blair, G. A. (1967). The meaning of energeia and entelecheia in Aristotle. International Philosophical Quarterly, 7(1), 101-117. https://doi.org/10.5840/ipq19677110.
Hardie, W. F. R. (1965). The final good in Aristotle's ethics. Philosophy, 40(154), 277-295. https://doi.org/10.1017/s0031819100069709.
Irvin, T. (1991). The structure of Aristotelian happiness: Aristotle on the human good. Ethics, 101(2), 382-391. https://doi.org/10.1086/293295.
Kenny, A. (1992). Aristotle on the perfect life. Oxford.
Keyt, D. (1978). Intellectualism in Aristotle. In J. P. Anton & A. Preus (Ed.), Essays in Ancient Greek Philosophy (Vol. 2, pp. 364-387). State University of New York Press.
Kraut, R. (1989). Aristotle on the human good. Princeton University.
Lagerlund, H. (2007). Studies in the history of philosophy of mind. Springer.
Nagel, T. (1980). Aristotle on eudaimonia. In A. Rorty (Ed.), Essays on Aristotle's Ethics (pp. 7-14). University of California Press.
Nussbaum, M. C. (1993). Non-relative virtues: An Aristotelian approach. In M. C. Nussbaum & A. Sen (Ed.), The Quality of Life. Oxford University Press.
Patterson, C. H. (1985). The therapeutic relationship: Foundations for an eclectic psychotherapy. Brooks/Cole Pubs.
Plato. (2015). Republic. Andesite Press.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار